1. Wommels – Friesland.
De familie Hiemstra had vroeger een vervoersbedrijf in Wommels, gem. Hennaarderadeel, Friesland. Eind 19e eeuw heeft de familie Hiemstra aldaar tevens een kleine particuliere bierbrouwerij en bierbottelarij in exploitatie gehad. De bierproductie was bestemd voor afnemers in de omgeving. Pier Hiemstra (1873 – 1941) groeide op in Friesland en trouwde daar in 1895 met de eveneens uit Friesland afkomstige Ieke Tiemstra (1875 – 1938). De familie Tiemstra had in Wommels een uitspanning. Van Pier Hiemstra is bekend dat hij heeft meegewerkt in het bedrijf van zijn vader, maar zeer waarschijnlijk heeft hij ook meegewerkt in het bedrijf van zijn schoonouders, de uitspanning van de familie Tiemstra in Wommels. Een uitspanning is een buitenherberg, evt. annex café, met stalhouderij “waarheen men rijdt om zich te vermaken”, “ter verpozing” (Van Dale) en prof. dr. C.B.van Haeringen spreekt in Kramers geïllustreerd woordenboek over een “pleisterplaats”. Als de paarden van de koets of de sjees waren uitgespannen, was er tijd om zich op te frissen en uit te rusten. Pier Hiemstra en Ieke Tiemstra kregen 4 zonen en wilden vooruit. Ze konden in 1906 in Dedemsvaart het bekende Hotel Steenbergen overnemen van Van Wely. (Zie: G.H.Varwijk, “Stap voor stap langs de Dedemsvaart”, blz.62). Het was een prachtkans voor hen. Toch viel de start in Dedemsvaart niet mee voor het gezin van Pier Hiemstra. In 1908 werd hotel Steenbergen door brand verwoest (1). De brand was des te heviger omdat de binnenmuren van het hotel destijds uit turf bleken te bestaan (2). Hotel Steenbergen, want zo werd het hotel nog steeds genoemd, is door Hiemstra weer opgebouwd, maar wel in een nieuw ontwerp door de bekende Kamper architect G.B. Broekema (3) en gebouwd door de aannemer C. Wijma alhier. Het nieuwe hotel kreeg ruime ronde bogen aan de straatzijde op het zuiden en oosten met daaronder een rustieke veranda. De gedachte aan een uitspanning is niet vreemd te noemen. Naast het nieuwe zakelijke deel van het hotel was er nu ook een grote vergader- en toneelzaal aanwezig. De nabijheid van het tramstation van de D.S.M., de Dedemsvaartse Stoomtramweg Maatschappij (thans locatie van het busstation), werd wellicht als voordeel gezien bij het exploiteren van Hotel Steenbergen. Niet alleen in de café-zaal werd muziek ten gehore gebracht, bijv. pianospel door hun jonge zoon Jacob, ook in de grote zaal zijn er muziekuitvoeringen geweest.
Hotel Steenbergen, eigenaar P. Hiemstra.
2. Dedemsvaart Hotel Hiemstra.
Pier Hiemstra had vier zonen, Jacob, Jan, Thomas en Anne. Van de 4 jongens heeft Thomas Hiemstra het hotel van zijn ouders overgenomen. Zijn ouders zijn toen aan de zuidzijde van de Hoofdvaart gaan wonen. Zij noemden hun woning “Us Honk”. Het huis stond op de hoek van de Hoofdvaart (Hoofdvaart 32) en de toenmalige Dorgelo’s wijk (thans Nachtegaalstraat). Pier Hiemstra heeft het huis in 1940 verkocht; het huis staat er nog wel, maar draagt de naam niet meer. Thomas Hiemstra heeft het hotel maar een korte tijd gehad. Hij heeft het overgedaan aan de hotelhouder Dalloyaux en is toen naar Den Haag vertrokken. Vervolgens kwam het hotel in handen van de gemeente Avereest die het gebouw voor verschillende doeleinden heeft gebruikt; er is o.a. een distributiekantoor en een schoollokaal in gehuisvest geweest. (Zie: G.H.Varwijk, “De Dedemsvaart in de 20e eeuw”, blz 129, foto 463). Thans is er de meubelzaak van de firma Varwijk gevestigd.
Jan Hiemstra vertrok naar Zwolle waar hij als ober werkzaam was. Hij is op 32 jarige leeftijd aldaar overleden.
Anne Hiemstra is naar Maastricht vertrokken, waar hij een zaak had.
Jacob Hiemstra, de oudste van de 4 jongens, is in Dedemsvaart gebleven. Hij was zeer muzikaal en is doorgegaan in de muziek.
3. Muziekleraar Jac. Hiemstra (1896 – 1970).
Jacob Hiemstra, geboren in Wommels, gem.Hennaarderadeel, kwam als jongen mee naar Dedemsvaart. Al jong was hij goed in muziek en heeft veel op de piano gespeeld in het hotel van zijn ouders, Hotel Steenbergen. Soms trad hij samen op met zijn vader, die goed viool kon spelen (4). Het lag dan ook zeer voor de hand dat Jacob een opleiding in de muziek ging volgen. Na zijn huwelijk met Akke Hiemstra, (zij was een nicht van de familie) werd gezocht naar woonruimte. Het jonge paar is begonnen op een bovenetage van een huis aan de zuidzijde van de Hoofdvaart te Dedemsvaart, thans adres Moerheimstraat 7. Hier werd hun zoon Pier geboren. Het gezin van Jac.Hiemstra verhuisde vervolgens naar een woning aan de Markt te Dedemsvaart waar hun dochter Artje werd geboren. Aan de Markt (toenmalig adres: Markt F 84, later nr. 21, thans adres Markt 8) had muziekleraar Jac.Hiemstra een uitgebreide privé-lespraktijk aan huis, vooral piano, maar ook accordeon en harmonium. De woning aan de Markt was door de indeling, een kamer-en-suite, geschikt voor muziekonderricht. Jac.Hiemstra speelde zelf ook veel en graag piano. Zonder overdrijving kan men wel stellen dat muziek zijn lust en zijn leven was. Jac.Hiemstra straalde dat uit. Dat hij een goede naam had blijkt wel uit het feit dat hij tot in de wijde omtrek leerlingen had. In de twintiger en dertiger jaren is Hiemstra ook dirigent geweest van muziekverenigingen en koren. Jac.Hiemstra had in Hardenberg behalve leerlingen ook nog een koor onder zijn hoede.
Het tweede pand van rechts op deze foto is het huis van de fam. Hiemstra.
De periode 1940 – 1945 liet zijn sporen na in het muziekleven, ook voor de familie Hiemstra. Steeds vaker werd de vergoeding voor de muzieklessen in de moeilijke laatste oorlogsjaren in natura voldaan. Voor de lessen moesten overigens flinke afstanden worden overbrugd, vaak per fiets soms tot ver in Drenthe en over slechte wegen. Als de afstand te ver was moest onderweg worden overnacht. Na 1945 kwam het gewone leven weer opgang. Er werd nog wel gefietst, maar naar de verderaf wonende muziekleerlingen was er weer autovervoer. Hiemstra had een Engelse auto, een Morris.
Jac.Hiemstra was een opgewekte man, stipt en altijd ruim op tijd. Zo ook in de periode waarin hij wekelijks een middag naar zijn lespraktijk in Hardenberg moest. Fietsend onderweg tussen Dedemsvaart en Hardenberg, langs een vaste route en op een vaste tijd, werd hem op zekere dag door een aanwonende, kennelijk iemand van de klok, toegevoegd ‘ie bint late vandage’.
4. Jacques Doumée.
Van de Dedemsvaartse componist Jacques Doumée zullen mogelijk maar weinigen op de hoogte zijn. Jacques Doumée, spreek uit: doe mee (!), was pseudoniem van Jac. Hiemstra. Het door hem onder dit pseudoniem gecomponeerde lied: “Geld alleen maakt niet gelukkig” verkreeg in die tijd ruime bekendheid, het had zelfs een draaiorgel-versie. Het lied is uitgegeven bij de muziekuitgeverij van de firma Poeltuyn te Amsterdam. Het componeren van Jac. Hiemstra is maar van beperkte omvang geweest. In 1929 meldde de Dedemsvaartse Courant dat de door de directeur, de heer Jac. Hiemstra, gecomponeerde Euphonia-marsch ten gehore was gebracht door de Chr.muziekvereniging Euphonia. Fragment uit de krant: “..Donderdagavond gaf de Chr.muziekvereniging Euphonia onder leiding van haren directeur den heer Jac. Hiemstra een concert in de tuin achter het Gemeentehuis, hetwelk door een groot aantal belangstellenden, zij het voor verreweg het grootste deel jongelui, werd bijgewoond. Langs de Nieuweweg (Van Haeringenstraat) werd de marsch “Nos premiers pas”, waarmede door de vereniging aan het a.s. concours zal worden deelgenomen op zoodanigen wijze gespeeld, dat wij zeer hoopvol gestemd zijn ten aanzien van de uitslag van het concours. Tijdens het concert werd de door de directeur Jac. Hiemstra gecomponeerde Euphonia-marsch gespeeld, welke met luid applaus werd beloond. Met twee coupletten van het Wilhelmus werd dit alleszins geslaagde concert, waarbij een regenbui als spelbreker optrad, besloten”.
5. Dirigent.
Jac.Hiemstra was niet alleen musicus, muziekleraar en componist, maar ook dirigent. Zoals hiervoor reeds is vermeld, is Jac.Hiemstra jarenlang dirigent geweest van de chr.muziekvereniging Euphonia, men sprak niet van dirigent maar van directeur. De in 1911 opgerichte muziekvereniging Euphonia was een fanfare-corps. Het concours: vol goede moed begaf Euphonia zich op de bewuste dag naar het muziekconcours met wat we noemen ‘pep-talk’ door de dirigent Jac.Hiemstra die zich een 1e prijs in het verschiet voorstelde. Maar helaas, die prijs werd niet gehaald. Overigens, Euphonia had ook een lied; men kon niet alleen blazen maar ook zingen en wel op de wijze van het bekende
‘Ankers los’:
Hier is Euphonia, u wel bekend,
Altijd zijn zij paraat, marcherend langs de straat.
Zij brengen vrolijkheid op elk gebied,
Zulks kan Euphonia, en een ander kan dat vast en zeker niet.
(tekst P.Ruijf)
De muziekvereniging Euphonia heeft ook moeilijke tijden gehad. Om de kas van de vereniging te spekken heeft men diverse activiteiten ontwikkeld, o.a. een bazar in 1935. Later, in 1949, had men het voornemen om in het seizoen aardappels te gaan krabben zoals ook andere Dedemsvaartse verenigingen reeds deden, aldus de Dedemsvaartse Courant. Intussen was Jac.Hiemstra ook dirigent geworden van de mandoline-club “De Minstreel” te Sluis-6.
Muziekvereniging “Euphonia” met dirigent Hiemstra (bij pijltje).
6. Musicus.
Dirigeren, lesgeven, componeren, zeker! Maar zelf piano-spelen, dat deed Jac.Hiemstra toch het liefst. Avondenlang kon men hem horen spelen, natuurlijk waren er de toonladders (5) in alle toonsoorten, maar het mooist waren de door hem gespeelde bekende en minder bekende piano-stukken. Aan de door Jac.Hiemstra gespeelde piano-vertolking van het pianoconcert nr.20 in d-klein van Mozart KV 466 bewaren we aangename herinneringen.
Anekdotisch is dat wanneer Jac.Hiemstra piano speelde, het zo bijzonder mooi was, dat voorbijgangers onwillekeurig de pas inhielden. Een aantal luistervinken kon er maar moeilijk toe komen verder te lopen en bekende dat ze stilletjes bleven staan bij de woning om naar zijn virtuoze spel te luisteren. Ook wisten ze op welke momenten Hiemstra “stukken” speelde. (Met name op zondagavonden).
7. Tenslotte.
Zonder meer kan men stellen dat Jac.Hiemstra in zijn tijd een belangrijke rol heeft vervuld in het Dedemsvaartse muziekleven.
HenkJan Krikke
Notenbijlage.
1.) In de Dedemsvaartse Courant van 4 juli 1908 werd vermeld dat de heer P.Hiemstra puin aanbood van het door brand verloren gegane hotel.
2.) Er waren bij de brand van hotel Steenbergen ook muziekinstrumenten verloren gegaan, zoals een zo goed als nieuwe piano van het hotel. Tevens waren daar opgeslagen instrumenten van de muziekvereniging Concordia verloren gegaan: een 5 tal blaasinstrumenten, 2 trommen, een muziekkast (voor bladmuziek), muzieklessenaars en uniformpetten. De 10 jaar oude, in 1898 opgerichte, muziekvereniging Concordia bleef niet bij de pakken neer zitten; men heeft een intekenlijst opgesteld om de schade zoveel mogelijk te beperken. Voor Concordia is dat gelukt, want reeds in juli en augustus, van dat zelfde jaar, werden alweer concerten gegeven. Op 23 juli was er een concert op de Markt te Dedemsvaart en ook op 31 augustus (Koninginnedag). beide concerten stonden onder leiding van de heer W.E. Ensink, directeur (dirigent) van Concordia. Dedemsvaartse Courant jaarg.1908.
3.) De hotelhouder Pier Hiemstra heeft al spoedig na de brand van 27 april 1908 voor zijn hotel een nieuw ontwerp laten maken, en wel door de landelijke bekende architect G.B.Broekema (1866 – 1946) uit Kampen. Het nieuwe ontwerp van hotel Steenbergen werd in de Dedemsvaartse Courant van 15 juli 1908 omschreven als een sierlijk gebouw van 25 m lengte aan de straatzijde en met zijgevel van 34 m, met in het westelijk gedeelte een ruime toneelzaal en in het oostelijk gedeelte een behoorlijke gelagkamer met daarachter een eetzaal en aan de buitenzijde een veranda; verder een 12 tal logeerkamers. Kenmerken van de architect Broekema zijn de ruim uitkragende daklijst, ronde of licht gebogen vensters en kozijnen met kleurige bovenbekroningen in de gevel, verder ook veel bogen naast de accenten met gekleurde horizontale siersteenlijnen in de gevels. Broekema was beroemd geworden door zijn bouwontwerpen in Art Nouveau stijl, ook wel Jugendstil genoemd. Overigens was zijn latere stijl minder uitbundig. Zo is bijvoorbeeld de in Almelo door hem in 1900 ontworpen villa Ten Bos, Ootmarsumsestraat 87, onlangs gerestaureerd en op de monumentenlijst geplaatst. Zie: Stad & Ambt, uitg. van de Historische kring Stad en Ambt Almelo, 8e jaarg. nr.1, januari 2000.
4.) De familie Hiemstra was nogal muzikaal. De in Wommels wonende Thomas Hiemstra, een broer van vader Pier Hiemstra, was aldaar muziekonderwijzer. Het ligt voor de hand dat oom Thomas zijn jonge neefje Jacob (Jac.Hiemstra, Dedemsvaart) de eerste beginselen van de muziek heeft geleerd.
5.) Fragment uit J.F.van Haeringen, Voarts an de Voart:
…Ik was dan goed en wel op de Markt of dan heurd’n ik vake de pianoleraar, meneer Hiemstra, zien oefening’n maak’n op zien mooie instrument. Toonladders, van léége noar hóóge, en dan weer terugge. Over d’ hééle lengte van ‘t toets’nbord gung dat, in ‘n rap tempo. Van de zwoare bastoon’n noar de hoge piepgeluud’n. Zo hard klönk dat allemoale, boom’n ‘t rumoer van de markt uut. “Ràmperde-pàmperde-pàmperde-pàmperde-pàmp”. En dan van bóóm’n noar benééd’n as ‘n waterval. Ik heuld van muziek en ok disse oefening’n vönd ik machtig mooi. Muziek deud mien fantasie léév’n.