Velen kennen het voormalige hotel-café aan de Markt te Dedemsvaart nog goed. (Nu is daar o.a. het reisbureau ”De Globe” gevestigd). Het nieuwgebouwde hotel-café had de naam ”Centraal”. Welnu, bij het hotel was een grote en voor die tijd zeer moderne zaal gebouwd. Deze grote feest- annex theaterzaal was bekend in de omtrek. Immers talrijk zijn de recepties, de vergaderingen en bijeenkomsten van diverse verenigingen, bijv. van de hengelsportvereniging ”De Brasem” en van de jaarvergadering van de Dedemsvaartse Onderlinge Verzekering Maatschappij van IJzeren Schepen (nt 1). Daarnaast werden er familiefeesten, uitvoeringen van de gymnastiekverenigingen en andere bijeenkomsten gehouden.
Jan Kiewiet
De heer Jan Kiewiet bleek een zeer ondernemende en actieve man. Hij is geboren in Drouwernermond (gem. Borger) en is met zijn ouders verhuisd naar Ane, gem. Gramsbergen (nt 2). Zowel in Gramsbergen als ook later in Dedemsvaart was hij net als zijn vader en grootvader, visser. In De-demsvaart begon hij een koffiehuis in de Marktstraat. Hij werd daar café- en koffie-huishouder. Later liet hij aan de Markt het bekende hotel-café ”Centraal” bouwen.
Kijkje in de Marktstraat met rechts hotel-café “Centraal”.
De Marktstraat
De Marktstraat is aangelegd in 1908. Daar ging het volgende aan vooraf: De heer W.H. Kirberger uit Amsterdam kwam in 1897 naar Dedemsvaart en heeft destijds de voormalige pastorie aan de Kalkwijk (hoek Julianastraat-Marktstraat, waar nu schoenhandel Jan Pas is gevestigd)) gekocht van de kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente. Ruim 10 jaar, van 1897 – 1908, heeft de familie Kirberger daar gewoond. Zij zijn later naar Apeldoorn vertrokken. Hier in Dedemsvaart hadden zij een grote tuin: van de Kalkwijk tot aan de Marktwijk (dat is dus vanaf de Julianastraat tot aan de Markt). Na hun vertrek uit Dedemsvaart, in 1908, werd deze tuin verkaveld tot een aantal huisplaatsen en in dat zelfde jaar werd er een weg aangelegd: De Marktstraat (nt 3).
Café en koffiehuis
Omstreeks 1913 heeft J. Kiewiet in het midden van de Marktstraat, aan de zuidzijde, zijn café- annex koffiehuis laten bouwen. Behalve met het café begon Kiewiet in Dedemsvaart ook met een tenten-verhuurbedrijf. Het waren grote tenten voor feesten en partijen en werden tot in de wijde omgeving verhuurd. Ze waren opgeslagen in de voormalige boerderij van de familie Starke aan de Molstraat. In 1950 heette het: firma J.Kiewiet & zn, tentenexploitatie, Molstraat 18. Maar Jan Kiewiet wilde vooruit. Toen in het jaar 1936 de gelegenheid zich voordeed om een groter café te bouwen met een grote zaal aan de Markt, liet hij die kans niet voorbijgaan.
Het hotel-café aan de Markt
De eierhal, die op de hoek van de Markt en de Marktstraat had gestaan, was in 1935 verplaatst naar elders, waardoor er op die hoek ruimte was ontstaan. De eierhal was nl. verplaatst naar een locatie achter het politiebureau aan de Markt. De heer J. Kiewiet toonde duidelijk belangstelling voor die vrijgekomen hoek. Toen hij zijn plannen aan het gemeentebestuur van Avereest bekend had gemaakt, bleek men daar zeer content mee te zijn. De vrijgekomen grond op de hoek van de Markt en de Marktstraat werd aldus aan Kiewiet verkocht (zie verder).
De heer Kiewiet had aan de Dedemsvaartse architect J. Drent opdracht gegeven voor het maken van een bouwtekening en bestek voor zijn nieuw te bouwen hotel-café met een grote zaal. Op 6 maart 1936 vond de aanbesteding plaats. Aannemer voor de bouw werd A. Flim uit Den Ham. De overige aannemers waren: Voor het loodgieterswerk J. Oostenbrink; voor het schilder-werk A. Drent en voor electra de fa. Haitjema. Intussen bood J. Kiewiet zijn café/koffiehuis aan de Marktstraat in februari 1936, via een advertentie in de krant, te koop aan.
De Markt te Dedemavaart. Links de eerste woning aan de Markstraat en rechts van
de straat hotel-café “Centraal”.
In de krant
De Dedemsvaartse Courant besteedde er in de zaterdagkrant van 11 januari 1936 ook enige regels aan.
”Een nieuw hotel? …Het zal zijn opgevallen, dat de werkzaamheden voor het scheppen van een plantsoentje op het terrein van de voormalige eierhal, plotseling zijn onderbroken. Ik verneem, dat de Gemeente een misschien aannemelijk bod op dezen grond heeft gekregen. Wel blijft dit bod, naar ik hoorde verluiden, nog eenigszins onder de limiet welke de raad zich had gesteld, toen B en W volmacht kregen om de grond te verhandelen. Een groot verschil is er blijkbaar niet. Aspirant koper zou de heer Kiewiet wezen, die op het terrein een hotel wil doen verrijzen met een garage. Ook zou het geheel een flinke zaal krijgen, geschikt voor bioscoopvoorstellingen en anderszins. Ik onthoud mij van eenige beoordeling dezer plannen, omdat ik vooral niemand wil animeren in een onderneming, welke me voor Dedemsvaart in deze tijd nogal gedurfd voorkomt (crisistijd!)”.
In de zelfde krant van zaterdag 18 januari 1936 meldt Dixi dat:
”de Raad van Avereest zich vereenigde met de voordracht om aan de heer Kiewiet het terrein van de voormalige eierhal te verkoopen, opdat daar binnen een vastgestelden tijd en naar welstandseischen van B en W door den kooper een hotel zal worden gebouwd.”
Uiteindelijk stellen B en W de Raad voor de grond van de voormalige eierhal onderhands te verkopen aan de heer Kiewiet ...
”Gelet op het bod, dat bij publieken veiling is gedaan, mag worden aangenomen, dat bij een opnieuw te houden publieken verkoop er geen hooger bod mag worden verwacht”… ”In verband met het vorenstaande stellen wij u voor aan J. Kiewiet onderhands te verkopen het tot nu toe onverkochte gedeelte van de voormalige eierhal voor de som van f. 1800,– ” ….etc.
De Raad ging accoord aldus het verslag in de krant.
”De heer Bieringa doet het genoegen dat de Markt nu behoorlijk bebouwd wordt, maar wordt het nu niet langzamerhand ook tijd om richting aan te geven en rechts en linksch verkeer vast te stellen?”.
Het raadslid Bieringa woonde in die tijd zelf ook aan de Markt. De Raad wilde de ”Julianaboom” naar een veiliger plek verplaatsen. Deze boom stond namelijk precies op de plaats waar de Marktstraat op de Markt uitkwam en zou het toenemende verkeer meer en meer kunnen hinderen.
De opening van café Kiewiet
In een advertentie (woensdag 26 aug.1936) maakte Kiewiet de opening.
”Opening café Kiewiet.
Hiermede bericht ondergetekende, dat de opening van zijn nieuw gebouwde café annex toneelzaal aan de Markt te Dedemsvaart zal plaats hebben op woensdag 26 aug. a.s.
Om 8 uur des avonds zal in de nieuwe toneelzaal het gezelschap Brekvoort – Prins optreden, ter verzorging van een humoristische bonte avond, waarvoor een beperkt aantal toegangskaarten à f 0,40 per persoon aan de zaal verkrijgbaar zal zijn. Beleefd aanbevelend, J. Kiewiet.”
Verslag in de krant van zaterdag 28 aug.1936.
”Opening.
Zoowel des daags als des avonds was woensdag ter gelegenheid van de opening van het nieuwgebouwde café aan de Markt van den heer J. Kiewiet de belangstelling groot. Het nieuwgebouwde pand maakt een keurigen indruk en is een sieraad voor de Markt en omgeving. De toneelzaal is tevens ingericht voor het geven van bioscoopvoorstellingen. Des avonds had het gezelschap Brekvoort – Prins uit Deventer de verzorging van een humoristische bonte avond opzich genomen en wij menen, dat de heer Kiewiet een goede keus heeft gedaan, want het aanwezige publiek heeft ten zeerste van het gebodene genoten. Vele vooraanstaande ingezetenen uit de gemeente, vergezeld van hun dames, telden wij onder de aanwezigen. Des middags had burgemeester mr. Visser, vergezeld van beide wethouders en den gemeentesecretaris, reeds een bezoek gebracht aan de nieuwe inrichting. De heer Kiewiet en zijn echtgenote mochten talrijke felicitaties in ontvangst nemen. Velen deden van hunne belangstelling blijken door het zenden van bloemen, o.a. de vereniging “Nut en genoegen” en de caféhoudersbond afd. Zuidwolde – Dedemsvaart.”
Genodigden en overige aanwezigen werden des avonds toegesproken door de heer J. Drent, de architect van het bouwwerk. Dank werd gebracht aan het gemeentebestuur voor de ondervonden medewerking tijdens de bouw en aan aannemer Flim uit Den Ham en de medewerking van de aannemers Oostenbrink voor het loodgieterswerk, Drent schilderwerk en Haitjema electra. De zaal had een moderne inrichting en een voor die tijd ook opmerkelijk mooie en moderne plafond- en wandverlichting. Een gezellig bal besloot de avond.
Hotel “Centraal”.
Hotel ”Centraal”
Zoals reeds in de bedoeling lag is café Kiewiet uitgebreid tot een hotel-café-restaurant met volledige vergunning. De naam werd hotel-café ”Centraal”. Ook werd het bijbehorende terras aan de Markt, voor hotelgasten en bezoekers, met bloembakken en een eenvoudig, bescheiden stenen muurtje omgeven. De ingang van de grote zaal was aan Marktstraat. In 1946 heeft Henk Kiewiet de zaak overgenomen: Hotel ”Centraal”.
”Ondergetekende deelt hierbij mede, dat hem met ingang van 1 okt. jl. de zaak van vader aan de Markt is overgedragen. Henk Kiewiet, Markt F 88a, Dedemsvaart.” (nt 4).
Activiteiten
Al in het jaar van opening, 1936, maakte Kiewiet reclame in de krant. Op vijf december was er een gezellig bal georganiseerd in het ”danspaleis” aan de Markt, met het orkest ”The Candia Band”, aanvang 20.00, uur entree f 0,40. Verder waren er al spoedig ook andere activiteiten, zoals: Aanbe-stedingen van te bouwen woningen, veilingen, vergaderingen en bijeenkomsten van de nieuw ingestelde marktcommissie. De marktcommissie, die in 1936 bestond uit de volgende leden: J. Wolthuis, weth. (voorzitter), W. Alteveer, H. Heinen, R. ten Kate Wzn, J. Kiewiet (Kiewiet was vertegenwoordiger namens het bestuur van caféhouders), W. Oosterhof, C.H. Röben, B.Veeningen, A. Wessels, A.M.Winkelman (secretaris) en A. Zijlstra Ezn,. moest de wekelijkse veemarkt op woensdag weer nieuw leven in blazen.
In de advertentie kon men lezen
”De marktcommissie geeft kennis van de opening op woensdag 7 okt. a.s. van de gereorganiseerde en uitgebreide wekelijkse veemarkt. De commissie, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van Landbouw, Vee- en varkenshandelaren, Middenstanders en Neringdoenden, stelt alles in het werk om de pogingen te doen slagen. Steunt daarom deze zaak. De Commissie.”
In het jaar 1938 werden de feestelijkheden in verband met het 50-jarig jubileum van Moerheim gehouden in de grote versierde zaal van Kiewiet. De feestelijk avond werd ook bijgewoond door burgemeester Ravesloot en zijn echtgenote.
Bioscoop in zaal Kiewiet
In de grote zaal van Kiewiet werden ook bioscoop- en filmvoorstellingen gehouden. Op 29 sept. 1936 was er al een filmvoorstelling in zaal Kiewiet: ”De kribbebijter” (de eeuwige brompot). Op dinsdag 17 november draaide de film ”Joe E. Brown”, plaatsen: 30, 50 en 75 ct. ’s Middags was er een kinder-voorstelling ,10 ct. Kort daarvoor, op 14 nov., was er een circusfilm. Voor bioscoopfilms was er een filmcabine boven in de achterwand van de grote zaal. In november 1936 werd de verlovingsfilm van prinses Juliana met prins Bernhard vertoond. Het jaar daarop, op 7 januari 1937, was het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard. Reeds op dinsdag 12 januari werd de film van dit koninklijk huwelijk in zaal Kiewiet vertoond in een doorlopende voorstelling (nt 5).
Tenslotte
Ruim een halve eeuw heeft Zaal Kiewiet een plaats gehad in het maatschappelijk en culturele leven van Dedemsvaart. Het bekende hotel-café ”Centraal” en zaal Kiewiet, beide bestaan niet meer. De eens zo fraaie en grote feest- en toneelzaal is afgebroken en heeft plaats gemaakt voor een drietal winkels met daarboven enige woningen. In het vroegere café-restaurantgedeelte van hotel ”Centraal”, op de hoek van de Markt en de Marktstraat, bevindt zich thans reisbureau ”De Globe”. Hoewel het voormalige hotel-café flink is verbouwd, is het eens zo markante gebouw aan de Markt ook nu, anno 2004, nog goed herkenbaar.
HenkJan Krikke
Noten
1. G. Klein: ”Een varend verleden door een wijkend verleden”. HVA 2001/4 pag. 47.
2. Jan Kiewiet is in 1912 te Emmen getrouwd met Roelofje Postuma, geb. Barger-
Oosterveen (Klazienaveen). De vader van Jan Kiewiet was Hendrik Kiewiet, hij was
visser te Nieuw-Buinen, Drouwenermond en Ane/Gramsbergen.
Jan Kiewiet zelf was nog een aantal jaren (van 1913-1916) visser in Dedemsvaart,
gem.Avereest. Zie voor vissers/broodvissers in Avereest, HVA 1995/3, pag.28.
3. Aanleg Marktstraat, zie o.a. Zwolse Courant 1908; en J. Drent: ”Hier in het
stille veld”, pag.114.
4. Bekende vaste medewerkers van hotel-café ”Centraal” waren resp.de heren
H. Hartholt en D. Meijer. Een jongere broer van Henk Kiewiet, Harm Kiewiet, is
in 1948 begonnen met een tearoom annex ijssalon op de (westelijke) hoek van
de Julianastraat en de Langewijk, Julianastraat 116. Zie adv. 13 maart 1948:
Opening gerestaureerde en gemoderniseerde Tearoom, annex ijssalon.
Opening 2 uur. Later heeft Harm Kiewiet op de oostelijke hoek van de Julianastraat
en de Langewijk een fraai nieuw restaurant laten bouwen, dit staat er nog steeds:
Restaurant ”De Kiewiet”.
5. Dedemsvaartse Courant, dd 16 jan. 2004. Uit oude jaargangen 1937,
Non Nominandus.
Bronnen en literatuur
– Dedemsvaartse Courant, diverse jaargangen.
– Sallands Volksblad, jaargang 1936.
– Bouwvergunningen gemeente Avereest 1936.
– Drents Archief, te Assen.
– J. Drent: ”Hier in het stille veld”, 150 jaar Hervormde Gemeente te
Dedemsvaart. Dedemsvaart 1984. p.114.
– P. Makaske: Overzicht Markt Dedemsvaart in het jaar 1921. HVA 2003/2,
pag. 31-32.
– N.W.H. Rijnhart: ”Overzicht van beroepsvissers in de gemeente Avereest”.
HVA 1995/3.
– G.H.Varwijk: ”De Dedemsvaart in de 20e eeuw”. Dedemsvaart 1998. pag. 139.
– H.D.J. Krikke: ”De botermarkt te Dedemsvaart”. HVA 1996/4.
– Dank aan de fam. Kiewiet en de heren K.H. Brinkman en I.C.J. Simons
Bijlage
Kinderen van Jan Kiewiet en Roelofje Postuma:
1. Sjoerd, overl. als kind.
2. Aafke Kiewiet – Roelof Pierik, Jachthuis, Lutten.
3. Antje Kiewiet – Henny Hartholt, café-restaurant De Kalkwieke, D’vaart.
4. Hendrik Kiewiet – Martha Varwijk, hotel-café-restaurant Centraal, D’vaart.
5. Harm Kiewiet – Jo Post, restaurant ”De Kiewiet”, Dedemsvaart.
6. Wietske Kiewiet – Jan Kroezen.