Verkorte stukkies uut ‘t boek, dat in 1928 as fuleton in de Zwolsche kraante stund: “HARM, boerenlèvn an de Riest”, eschreven deur L. Jonker, banketbakker an de Vaort, gedeeltelijk opnij verteld.
Now bi-w weer mit ons eigen volk
Mit een ieselijke schreeuw zakten Grietien veur dood in mekare. Iene, die bij ‘t huus van de buren stund, keek op naor de kante waor dat geschreeuw vandaon kwamp en zag ‘t olde mense daor veurover staon en toen ze weer overende kwam, wenkten zij hum. Dat zag hi’j, mar in plaatse van d’r voort naor toe te lopen, gunk hij op huus an en tikten tegen ‘t glas. Toen kwamp hij en voort d’r achteran nog meer. “O, mensen help toch!”, reup ‘t olde mense, die heur iedere keer veurover beug en probeerden um Grietien op te beuren, die daor veur dood op de grond lag. Mar zölf kun ze d’r niks an doen, want ze had wark, dat ze ‘t zölf in de bienen heuld. Dat zagen de lu ok wel; iene namp heur bij de arm en anderen pakten Grietien op en mit mekare gungen ze op de banderdeure an, de dele over en naor de keuken. ‘t Olde mense zetten ze op een stoel en Grietien leden ze in bedde. Pas toen heurden ze, dat Harm hum zölf op‑ehangen had, achter op de dele. Gieniene durfden d’r naor toe, mar ‘t knechien van de buren was d’r gauw over‑hen. Hi’j had een skarp mes in de buse, leup de dele op en in ‘t wazige tocht zag hij hum hangen. De kolde gunk hum over de hoed en now mus hij eerst de grote ledder, die tegen ‘t heui stund, bi’j‑dreien, dat hij tegen de balk an kwamp te staon, daor Harm an hunk. Hi’j heurden of zag niks meer en kun de ledder haoste niet opkomen, mar ‘t gunk en toen hij boven was: iene haal mit ‘t mes over ‘t touw. Hi’j heurden nog een plof en toen kneep hi’j zien ogen stief dichte, zien mes leut hi’j vallen en mit de beide handen stief vaste eholden an de kanten van de ledder, kwamp hi’j weer beneden. Toen op de loop, zo gauw as hij kun de banderdeure uut. Hè jong, hè jong, hi”j was d’r lillijk van. De buurman leup gauw naor de dokter, want die mus d’r toch bij komen, mar onderwegens kwamp hi’j de domeneer achterop en vertelden die in der haost dat Harm hum op‑ehangen had ‑ en dat Grietien van de weerumme stuit hielemaole van de wereld op bedde lag. De olde man was d’r verslagen van, hij beefden op zien bienen. Wel, wel, nog d’r ies an toe… Harm, humzölf op‑ehangen. Harm, die vrogger toch altied zo’n goeie, aordige jonge was. Hi’j had altied zo’n beste verwachting van hum ehad… Hi’j mus d’r voortdalijk naor toe. En onderwegens had hij ‘t er toch zo kwaod mit. Now was hij hier zóveule jaoren ewest en wat had hum al zien wark now egeven? Dao’j nog wat goeds van verwachten muggen, die veulden ok nog daonig tegen… Mar hier lag ‘t zeker niet allennig an Harm. Al een tied lang zag hij hum niet meer zo geregeld in de karke en van heuren zeggen wus hi’j wel, dat ‘t olde mense slecht veur hum was. Ja, dat was ‘t. ‘t Olde mense had hum dat an‑edaone, dat stund bij hum vaste en dat zul hi’j heur goed zeggen ok. Ja, hi’j zul ‘t heur daonig zeggen. Mit die gedachten kwamp hij an, waor as hij wezen mus. ‘t Volk was te hope elopen, veur ‘t huus en d’r in. Ze leuten de domeneer zwiegend deur, de veurdeure in. ‘t Olde mense zat nog op heur stoel en ze keek d’r raar uut. Toen ze Grietien op bedde hadden en ‘t net leek of ze dood was, ja, toen kwamp ‘t in heur op: Harm dood en Grieten miskien ok, wat mut mij now op mien olde dag nog overkomen, wat mu‑k now mit zo’n paar kleine kiender begunnen. 0, o, wat mu‑k toch begunnen… Ha‑k toch altied mar niet zo lillijk tegen hum ewest. Ha‑k toch mar anders edaone. De kiender misschien in een gesticht en ‘t spullegien verkocht en ikke ja, waor mut ik naor toe, ze kunden mi’j nog wel ies in ‘t armhuus stoppen. En nog meer van zuks gunk heur deur ‘t heufd en iedere keer kwamp d’r weer bij: Ha‑k toch mar niet zo slecht veur hum ewest….. Zo vund de domeneer heur. Hi’j leup op heur an, mar was nog niet bi’j heur gaon zitten, toen de dokter d’r ok al in kwamp.
“Wat is hier te doen?” vreug hi’j kortaf, mar ze hoefden hum niks te zeggen, hij wust allange. Toen ze hum naor Grietien heur beddestee wollen brengen, zee hi’j: “Nee, ik mut eerst naor de dele toe” en mitiene leup hi’j deur, de deledeure uut. De buurman kun ‘t niet laoten en leup achter hum an. Now duurden hij wel, now de dokter dr bi’j was.
Mar toch, hi’j bleef een ende achter, ‘t was zo beroerd, hij had Harm zo goed ekend. Hij zet dat de dokter hum bukt en de hand uutstek um hum an te pakken, mar mitiene weer lös leut en d’r een schup tegenan gef. “Zo’n lillekerd”, hoe kan hij zuks doen”. dacht hij bi’j humzölf. Heilig wordden hij d’r umme ‑ en hij wol wel eschreeuwd hebben: “Lillekerd, da’j bint”, mar drok stappend leup de dokter hum alweer veurbi’j, naor de keuken toe.
“Wel allemensen!” reup hi’j kwaod, “Wie wol mi’j hier de gek anstikken?” Gien mense zee d’r wat en hi’j zul zo van kwaoigheid de deure uutelopen wezen, as ze hum niet naor Grietien heur bedde ewenkt hadden. “Wat mut al dat volk hier?” zee hi’j bars en keek niedig rond. “Maakt da’j d’r uut komt.” De iene nao de andere kneep d’r tussen uut.
‘t Olde mense wus niet wat ze d’r van zeggen mus en keek hum an, of ze water zag branden. Wie zul hum de gek anstikken, was ‘t niet slim genogt, waorveur ze hum ehaald hadden? Toen stund hi’j even veur Grietien heur bedde, bestelden wat an de buurvrouw, die d’r nog stund en de dokter weg.
De domeneer had ‘t olde mense net zo verweten, dat ‘t héúr doen was, dat hier alles zo elopen was. “Diene”. had hi’j tegen heur ezegd, “Diene, ie bint hier de skuldige, ‘t is oen skuld en de oende allennig”. Zij had d’r gien boe of ba op ezegd, mar hij had wel eziene, dat hij heur net op de zere plekke eraakt had.
‘t Was now stille in huus, allennig ‘t olde mense en de buurvrouw veur ‘t bedde waren mit hum in de keuken. De kienders stunden van altereerdheid op de dele te reren…
De domeneer leup naor de dele toe en leut ‘t olde mense allennig zitten. Daor achterop mus hij wezen en jao, daor zag hi’j hum liggen. “0, o, waor een mense toch toe komen kan”, dacht hij bi’j humzölf en mitiene vertraogden hi’j zien stap. Hi’j had wel veule een dooie eziene, mar now, Harm… Jonge, hoe ku’j ‘t doen… Hè jong, ‘t touw lag dr nog bi’j. Uut die nare gedachten wordden hi’j iniens op‑eschrikt, deur wat gestommel veur op de hilde en toen hij ummekeek zag hij dat d’r iene op kousevoeten ‘t leddertien ofkwamp. “Heden, mien tied, krek of dat Harm is”. De skrik sleut hum in de bienen. “Heden mien tied, nog ies d’r an toe” …… Wat was d’r toch allemaol gebeurd? ‘t Olde mense had Harm weer ies as een snotneuze behandeld en d’r gunk hum van alles deur ‘t heufd. Eerst: “Ik wolle, da’k mar dood ware.” Mar dood is hielemaole dood en daor skruk hij toch gauw weer van terugge. Nee, dat niet en bename as hi’j dan an Grietien dacht, die hij toch allemeugend geern lieden much en an zien beide kienders, die hi’j ok nog ies een keer groot hoopten te zien. As hij d’r now ies vandeur gunk, dan kun hi’j altied nog weer terugge komen as ‘t hum pasten, mar ja, ‘t zul de vraoge wezen, of ‘t olde mense hum d’r dan weer in zul laoten en ‘t was een taoie, ze kun nog wet jaoren leven… Nee, ok dat mar niet en toen scheut hum deur de kop: “A‑k now ies net deu o‑k mij op‑ehangen hadde?” Hij zöcht een paar kousen, een olde broek, een buis en een peerdeliende bi’j mekare. De kousen stopten hij vol heui, bund d’r een touwgien an en leut ze deur de broekspiepen zakken, die hij toen ok volstopten en mit ‘t buis netzo. Klaor was ‘t, net een eerlijks mense. Hij leut de heuipoppe van de dwarsbalke van ‘t gebient achter op dele of zakken en kreup toen zölf op de hilde, zo wied as hi’j kun, achter ‘t heui. Hij had ‘t daor arg benauwd, kun hum haoste niks verreuren en ok niks heuren, mar iniens een schreeuw van: “Heerink, mien tied”. Dat was de stemme van ‘t olde mense. Ze hadden ‘t eziene… ‘t Harte klopten hum in de keel, hij kun haoste gien aosum meer kriegen. ‘t Duurden een poze, toen heurden hij weer wat: de ledder tegen een balke zetten en een plof. Zulden ze ‘t now in de gaten kriegen? Nee, ‘t wordden weer stille. Wat duurden ‘t toch lange… Oh, daor ha’j weer wat. Die stapten drok…, stund stille, vlókten een stuk en leup toen drok weer vurt. ‘t Was vaste de dokter. Hij heurden nog meer volk op de dele, gepraot op zied van ‘t huus, mar hij heurden ok de kiender krieten en toen, toen kun hi’j ‘t niet langer uutholden. “Kerel, wat he‑k toch uut ehaald, ik wol da’k ‘t nooit edaone had. Wie wet, hoe Grietien d’r kepot van is” en onderwiel kreup hi’j al meer achter ‘t heui vandaon, toen d’r weer iene zachies an kwamp. Mar toen die veurbi’j was, klömde hi’j ‘t leddertien of en leup zoas hi’j was, vol mit heuizaod an zien goed en in zien haor, op de kousevoeten naor de keuken toe, regelrecht op ‘t olde mense an, die daor nog naost de heerd op een stoel zat te krieten. Hi’j veul op de knieën en leut zien heufd in heur skoot vallen en reup: “Moeder, ik zal ‘t nooit weer doen!” En toen, toen hi’j ‘t glad verspeuld had en zien stieve kop mus boegen, toen had hi’j ‘t juust ewunnen! ‘t Olde mense streek hum mit de hand over ‘t heufd, zoas een moeder heur kiend kan doen en krietend zee ze: “O, Harm, jonge, hold oe stille. ‘t Was mien skuld, ‘t was allemaole mien skuld” en ze snukten ‘t uut. Zo vund de domeneer heur. Op een paar tree ofstand bleef hi’j staon, traonen in de ogen. Hij gunk d’r naor toe en zee: “Zo ma‑k ‘t heuren, skuld belieden, zó mut ‘t wezen en ie wilt allebeiden mekare geern vergeven, hè?” “0, ja geern domeneer”, zeeden ze allebeiden. Grietien was al weer zowat bij heur stukken ekomen, keek over de bedde-planke en zag ‘t an. In minder dan gien tied was ze ‘t bedde uut, ze völt heur moeder um de hals en reup: “Oh, moeder, zo is ‘t goed!!!”
Bertus Drent