Op sommige oude ansichtkaarten van het centrum van Balkbrug ziet men op de plek waar de weg van Zwolle die van Ommen bereikt een grote vierkante paal staan. Deze paal stond in een driehoekig grasveldje, waarin ook de handwijzer was geplaatst. Men denkt weleens dat deze paal de balk was die ooit voor de brug in het kanaal heeft gelegen. In het boekje “Oude ansichten van Balkbrug” is deze gedachte ook vermeld bij een ansicht waarop de paal te zien is (de afbeelding staat ongeveer midden in het boekje) . Op deze kaart is ook te zien dat de paal aan de Ommer-kant geschraagd is. Een andere foto (de derde) in genoemd boekje toont de situatie van de andere kant bezien. Hierop is het driehoekig grasveldje met de handwijzer en de paal niet te zien. Aan de andere kant van het kanaal zien we wel een grote vierkante paal staan. Is hier nu sprake van een truc-opname?
Het boek “Stap voor stap langs de Dedemsvaart van G. H. Varwijk geeft op blz. 41 het antwoord. Op de aldaar afgedrukte ansicht is zowel aan de zuidkant (de Ommer-kant) als aan de noordkant van het kanaal de Dedemsvaart een grote vierkante paal te zien. Twee palen dus. Wanneer de “Ommer” paal de balk is die in het kanaal voor de brug lag, was dit dan ook het geval met de andere paal? Er lagen inderdaad twee balken in de vaart. Teixeira de Mattos schrijft in zijn in 1903 uitgegeven standaardwerk “De Dedemsvaart” op blz. 471: “Aan weerszijden der brug is eene zgn. “balkstelling” aangebracht, bestaande ieder uit eene zware, djattihouten balk, die aan de noord- en zuidzijde der vaart door middel van een windwerk op de vereischte diepte in het water gelaten kan worden. “
Het is dus mogelijk dat de beide palen die op genoemde ansichten te zien zijn, de balken voor de brug zijn geweest.
De brug in Balkbrug met de in dit artikel beschreven balken/palen.
Waarvoor dienden de op het droge vertikaal geplaatste balken dan? Hadden ze een functie of stonden ze er alleen maar als herinnering? Bij de in genoemde boeken afgedrukte ansichten, noch bij ansicht nr. 32 in het boekje van A. Piel “Avereest in oude ansichten” is het antwoord gegeven. Op de uiteinden is een soort plat dak aangebracht, dat iets groter is dan de palen. Iets daaronder zit een soort ring. De palen zijn keurig vierkant afgewerkt en vermoedelijk ook geschilderd; de vier hoeken in een andere, lichtere kleur dan de rest. Bij Varwijk is nog het duidelijkst te zien dat aan de boveneinden van de palen een aantal uitsteeksels aanwezig is. Op een in mijn bezit zijnde ansicht kunnen deze uitsteeksels nader gedefinieerd worden als isolatoren. Weliswaar niet voor het electriciteitsnet (dat was er rond 1910 nog niet) , maar gebezigd voor de draden ten dienste van het telegraafverkeer. Nu was het niet zo dat er voor dit net allemaal dikke vierkante palen werden gebruikt. Ronde palen waren algemeen gangbaar. Aan het eind van een lijn of bij een kruising, zoals bij de brug in Balkbrug, was wellicht steviger materiaal nodig en gebruikte men forse vierkante palen.
Maar kunnen onze palen dienst hebben gedaan als balk voor de brug? Een duidelijk antwoord is hier niet zonder meer op te geven. Archiefstudie kan wellicht hierover nadere informatie geven. Mijns inziens is het niet waarschijnlijk dat de palen en de balken dezelfde zijn. In 1903 lagen er nog balken voor de brug, zoals we bij Teixeira de Mattos zagen. Een in 1909 afgestempelde ansicht maakt duidelijk dat de palen er toen al stonden. Nu kunnen in de tussenliggende periode de balken natuurlijk buiten gebruik zijn gesteld, maar het telegraafnet werd al omstreeks 1880 in gebruik genomen.
Kan het dan zijn dat de palen de voorgangers waren van de toen in gebruik zijnde balken? Dit zou kunnen, maar erg waarschijnlijk is dit ook niet. Wanneer de palen inderdaad in De Dedemsvaart dienst hebben gedaan, dan zouden ze niet zo mooi vierkant zijn gebleven. Want hoewel men er vlot over heen moest kunnen varen, zullen er vast wel eens schepen zijn geweest die de balken geramd hebben. En dat moet te zien zijn geweest.
J.W. de Weerd